Een onderzoek naar de ervaringen van ouders van kinderen met een beperking en betrokken onderwijsprofessionals bij het oprichten van een Samen naar School klas.
In een Samen naar School klas krijgen kinderen met een handicap onderwijs en zorg binnen de muren van een reguliere school. Van de 42 Samen naar School klassen zijn er 16 opgericht door een ouder van een kind met een beperking. In samenwerking met onderwijsprofessionals realiseren zij een inclusieve vorm van onderwijs. Van februari tot juni 2021 heeft Priscilla Pengel, masterstudent Youth, Education and Society aan de Universiteit van Utrecht, onderzoek gedaan naar de ervaringen van deze ouders en professionals.
De groep respondenten bestaat uit 8 ouders, van wie er 5 al een klas hebben opgericht en 3 daarmee bezig zijn. Daarnaast werkten een leerkracht en een directeur mee aan het onderzoek. Het totaal aantal respondenten is dus 10. In interviews hebben zij vragen beantwoord over deze onderwerpen:
- Welke kansen voor inclusie zijn er voor kinderen met een beperking op een reguliere school?
- Welke kennis en vaardigheden hebben de ouders en professionals ingezet?
- Welke barrières kwamen ze tegen en hoe hebben ze die opgelost?
- Welke ervaringen hebben ouders en professionals met hun onderlinge partnerschap om inclusie te realiseren?
1. Kansen voor inclusie
Welke kansen voor inclusie zijn er voor kinderen met een handicap op een reguliere school? Om daar een beeld van te krijgen is eerst gevraagd wat de respondenten zelf verstaan onder inclusief onderwijs. Ook werd gevraagd naar de motieven van de ouders om een Samen naar School klas te starten en, voor de professionals, om de samenwerking aan te gaan. En tot slot: hoe zorg je ervoor dat kinderen met en zonder een beperking gezamenlijk onderwijs kunnen krijgen?
Inclusief onderwijs
Een groot deel van de geïnterviewde ouders en professionals omschrijft inclusief onderwijs als een concept waarbij iedereen erbij hoort, welkom is en recht heeft op onderwijs. Tevens omschrijven enkele ouders inclusie als het recht op dezelfde kansen op dezelfde school als kinderen zonder een beperking. En om kinderen met een beperking met aanpassingen mee te laten draaien met leeftijdgenoten. Eén ouder benadrukt dat het een voorwaarde is om te kijken naar de meerwaarde van inclusie voor zowel kinderen met als zonder een beperking.
“Voor mij is inclusief onderwijs in principe dat ieder kind op iedere school in Nederland gewoon welkom is, onafhankelijk van de zorg of ondersteuning die nodig is” (een ouder).
Motieven
Waarom sluiten de respondenten aan bij Samen naar School? De meeste van hen (7 ouders en een leraar) doen dit om een passende plek te creëren voor kinderen met een handicap. Passend betekent dat kinderen de juiste begeleiding krijgen, met contactmomenten met andere kinderen, in hun eigen wijk of regio. Een directeur en een ouder noemen als onderliggende beweegreden dat ze in onderwijsbehoeften van kinderen met beperking willen voorzien. Zij vinden het belangrijk dat deze kinderen niet alleen zorg krijgen maar zich ook kunnen ontwikkelen.
Mogelijkheden voor inclusie
Respondenten zien mogelijkheden doordat steeds meer scholen zich aanpassen aan het kind in plaats van andersom. Het gaat om een programma op maat per kind, waarbij steeds wordt gekeken wanneer een kind aansluit bij het onderwijsaanbod van de school en wanneer het aansluit bij de Samen naar School klas. Het speciaal onderwijs zou mogelijk aanvullende expertise kunnen bieden.
Ook zien 3 ouders en 1 directeur mogelijkheden voor jonge kinderen die nu tussen wal en schip vallen door de wachtlijsten voor dagbesteding en speciaal onderwijs. Zij kunnen bijvoorbeeld geholpen worden met een ouder-kind peutergroep, en door kinderen tussen de 3 en 5 jaar in te laten stromen in een Samen naar School klas.
Naast het ontwikkelen van een Samen naar School klas in het basisonderwijs kijken enkele ouders verder naar vervolgonderwijs en zelfs naar het opzetten van wooninitiatieven voor hun kinderen. Dit alles met het doel om hun kind nog verder tot ontwikkeling te laten komen en deel te laten zijn van de maatschappij.
2. Kennis en vaardigheden
Welke kennis en vaardigheden hebben ouders nodig voor het opzetten van een Samen naar School klas? En wat moeten onderwijsprofessionals weten en kunnen om aan te kunnen sluiten? Deze kennis en vaardigheden noemden ouders en professionals het vaakst:
Open en uitnodigende houding
De meest genoemde vaardigheid (40%) is een open en uitnodigende houding. Betrokkenen moeten open zijn over de visie en werkwijze van Samen naar School, en andere daar op een uitnodigende manier mee kennis laten maken. Zo kunnen ze draagvlak creëren in het schoolteam. En ouders en leerlingen van de reguliere groepen moeten volledig op de hoogte zijn van de inclusiemomenten en de begeleiding vanuit de Samen naar School klas. Zo geven enkele respondenten aan dat ouders van de reguliere groep dachten dat de aandacht voor kinderen met een beperking ten koste zou gaan van de tijd en aandacht voor hun kind. Doordat de respondenten in het begin open met deze ouders in gesprek zijn gegaan werden deze twijfels weggenomen.
Ervaringsdeskundigheid en gedrevenheid
Een deel van de geïnterviewde ouders van een kind met een beperking (30%) heeft hun ervaringsdeskundigheid ingezet in het contact met de ouders van de kinderen van de Samen naar School klas. Hierbij gaf één respondent aan dat zij vanuit haar eigen ervaring kan meeleven met gevoelens van andere ouders van wie bijvoorbeeld hun kind net was gediagnosticeerd. Daarnaast geven ouders aan dat zij zich, vanuit hun innerlijke drive, sterk kunnen maken voor een plek voor hun kind én voor andere kinderen.
“Wat ik toen heb geleerd en wat mij helpt om aan vast te houden is dat je ouder bent en geen professional. En dat je ook niet moet gaan proberen om de professional te spelen, maar dat je echt die ouderrol en ouderkaart moet spelen. Dus je mag emotioneel zijn en betrokken. En je hoeft niet altijd zakelijk te zijn, want je bent ouder en je bent dus geen professional” (een ouder).
Weerbaarheid en doorzettingsvermogen
Een deel van de ouders (30%) geeft aan dat het belangrijk is dat je beschikt over weerbaarheid en volharding bij het opzetten van een Samen naar School klas, omdat je te maken kunt krijgen met tegenwerking en weerstand.
“Ik denk dat je als ouder die dit wil organiseren, zo’n Samen naar School klas, je over een behoorlijk dikke huid moet kunnen beschikken. Want in zulk soort gesprekken gaat het zeker wel eens negatief over de kinderen en je eigen kind. Dus m.b.t. vaardigheden en kennis moet je wel tegen een stootje kunnen en je moet een lange adem hebben en ook wel wat ervaring.” ( een ouder).
Naast bovenstaande punten zijn ook andere vaardigheden en kennis genoemd die nodig zijn bij het vinden van een locatie, het voeren van gesprekken (met de schooldirectie, een samenwerkingsverband of een gemeente), het opstellen van een ondernemingsplan of begroting, het waarborgen van kwaliteit en het werven van fondsen.
Oplossingen om barrières weg te nemen
Welke barrières ondervonden de respondenten bij het oprichten van de Samen naar School klas? Om een klas te realiseren is op verschillende niveaus medewerking nodig: het ministerie van Onderwijs, de politiek, het samenwerkingsverband, de school, de buurt en de gezinnen. Enkele ouders ervaren tegenwerking bij het opzetten van de klas. Daarom zoeken zij medestanders die een pact met hen willen sluiten om hun doel te realiseren. Andere barrières die genoemd worden zijn: corona; gebrek aan tijd; gebrek aan expertise; de financiering van zorg en onderwijs; tegenwerking door stakeholders. Respondenten dragen een aantal oplossingen aan.
| Barrières | Oplossingen |
| Gebrek aan expertise | Basiskennis over beperkingen van kinderen Extra ondersteuning door (zorg)professionals en specialisten |
| Gebrek aan tijd | Maak samen keuzes in de doelen en doelstellingen waaraan je wilt werken voor álle kinderen van de Samen naar School klas |
| Financiering van zorg en onderwijs | Vraag actief hulp vanuit het eigen netwerk bij het vinden van een locatie en het werven van fondsen |
| Tegenwerking door stakeholders | Houd voor ogen wat jouw visie is voor de combinatie van zorg en onderwijs, zoek medestanders die zich daarvoor willen inzetten en zet de schouders eronder. Ga er niet vanuit dat dit geregeld wordt door het recht op onderwijs voor kinderen met een beperking. |
3. Ervaringen met partnerschap
Hoe ervaren de ouders en onderwijsprofessionals hun onderlinge partnerschap? Zelf omschrijven zij partnerschap als een gezamenlijk proces waarin je elkaars expertises benut en compromissen sluit. In dit onderzoek is een onderverdeling gemaakt in sociaal, educatief en formeel partnerschap.
Sociaal partnerschap
In het sociaal partnerschap werken school en ouders samen om verbindingen in de buurt of in de gemeente te zoeken, bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij stagebedrijven, een kinderboerderij en een zwembad. Het doel is dat kinderen uit de Samen naar School klas zich verder kunnen ontwikkelen in hun vaardigheden en onderdeel zijn van de maatschappij.
“En we hebben een contract gesloten met het zwembad over dat we 1 keer in de week ook 1 op 1 gaan zwemmen met de kinderen. Al leren ze glijden van een glijbaan of al leren ze gewoon te genieten van het water, dat is al heel wat” (een ouder).
Uit het onderzoek blijkt dat het initiatief voor een Samen naar School klas volledig vanuit ouders komt. De mate van partnerschap is op dit gebied laag.
Educatief partnerschap
In het educatief partnerschap werken ouders en professionals samen aan opvoeding en leerontwikkeling van kinderen. Dit omvat het didactisch en pedagogisch partnerschap. Een groot deel van de respondenten (6 ouders en een leerkracht) wil vanuit gelijkwaardig partnerschap samenwerken om het onderwijs in te richten voor de Samen naar School klas, en om een inclusieve schoolomgeving te creëren. De mate van het partnerschap is hoog.
“Het schoolplein zoals die was, bood weinig uitdaging voor de kinderen van de Samen naar School klas. Dus toen ben ik gaan praten met de directie van de school en ook met het bestuur van de basisschool en het bestuur van de Samen naar School klas. Toen hebben de directeur van de basisschool en ik samen met de leerkrachten en het personeel van de Samen naar School klas, en kinderen van de kinderraad een heel nieuw schoolplein ontwikkeld. Daarna hebben we een sponsoractie gehouden en hebben we gezamenlijk een heel nieuw schoolplein aangelegd” (een ouder).
Enkele ouders geven aan dat ze vanuit de Samen naar School klas de verbinding met de thuissituatie opzoeken. Ze geven bijvoorbeeld thuisbegeleiding en gebruiken daarvoor de methode van de Applied Behavior Analysis (ABA) die ook in de klas wordt gebruikt.
“Jazeker, thuis is een essentieel onderdeel. Ouders zullen we ook periodiek meegaan trainen. We kunnen ook bij ouders thuis in de situatie komen” (een ouder).
Enkele ouders die in hun klas werken met de ABA-methode praten met de school over een samenwerking om deze methode in de hele school te gebruiken, ook voor de reguliere leerlingen. Zowel het initiatief voor verbinding met de thuissituatie als het aanbieden van de ABA-methode aan het schoolteam komt volledig vanuit de ouders die de klas hebben gestart. De mate van partnerschap is gemiddeld tot hoog, omdat school wel open staat voor de participatie en input van ouders.
Formeel partnerschap
Het formeel partnerschap omvat de vrijwillige hulp die ouders bieden binnen de school. De helft van de ouders van de kinderen van de Samen naar School klassen zet zich vrijwillig in bij buitenspelen, gymmen, schoolreisjes en feestvieringen van de school. Daarnaast nemen enkele ouders als bestuurslid deel aan een ouderraadoverleg en een regulier teamoverleg. De school geeft wel aan dat deze mogelijkheden voor vrijwillige hulp er zijn, maar investeert niet in gelijkwaardig partnerschap. De mate van partnerschap beoordelen we daarom als laag.
4. Advies
Hoe kun je nieuwe initiatiefnemers helpen bij het oprichten van een Samen naar School klas? Op basis van het onderzoek adviseer ik als onderzoeker om hen te stimuleren hun eigen netwerk te gebruiken en te versterken. Ook is het zinvol hen te ondersteunen in het vormen van een visie op hun klas en op inclusief onderwijs. Onderdeel daarvan is hoe je samen met andere betrokkenen een omgeving kunt creëren die uitgaat van een krachtig kindbeeld en de behoeften van het kind.
Daarnaast is het advies aan het Expertisecentrum Samen naar School om met ervaren initiatiefnemers te kijken naar mogelijkheden voor vervolgonderwijs, en naar mogelijkheden om de bestaande samenwerking binnen het Samen naar School netwerk te formaliseren.
Om te voorzien in basiskennis over kinderen met een beperking kan het Expertisecentrum faciliteren in materiaal dat initiatiefnemers op de school kunnen gebruiken. Met dit materiaal kunnen zij kennis overdragen over kinderen met een beperking, en in gesprek gaan over zaken die op de school nog spannend worden bevonden als het gaat om inclusie van kinderen met een beperking. Voor leraren kan het materiaal laten zien hoe een kind met een beperking tot leren komt en hoe je hierbij begeleiding kunt geven. Daarbij kan de expertise van professionals uit de Samen naar School klassen worden ingezet door videomateriaal van goede prakijken te tonen.
————————-
Meer lezen over ouders die een Samen naar School klas zijn gestart? Met deze kinderen gaat Stichting Lotta een mooie toekomst tegemoet.
